Prawo do skargi

Rośnie liczba Polaków szukających pomocy w rozwiązaniu swoich problemów poza krajem.
Nie każdy jednak spełnia warunki, by złożyć skargę do Strasburga.

Trybunał w Strasburgu jest organem sądowniczym, który ma strzec przestrzegania zapisów Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 roku. W 1993 r. Polska stała się stroną Konwencji, przyjmując jednocześnie jurysdykcję Trybunału. W 1998 r. europejski system ochrony praw człowieka został gruntownie zreformowany - w miejsce Europejskiej Komisji i Trybunału Praw Człowieka powstał Europejski Trybunał Praw Człowieka. A ze względu na wzrastającą rokrocznie liczbę skarg składanych do Trybunału znów planowana jest jego kolejna reforma.
Większość, z tysięcy wpływających skarg jest jednak i tak odrzucana. Pozostałe podlegają zakomunikowaniu rządowi państwa, które jest stroną.

Kto może złożyć skargę?

Trybunał przyjmuje skargi od każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy (np. stowarzyszenia, czy nawet firmy komercyjnej, ale nie od organów władzy np. gminy), która uważa, że padła ofiarą naruszenia przez państwo praw zagwarantowanych w konwencji. Poza samym pokrzywdzonym dopuszcza się wniesienie skargi przez jego bliskich. Spadkobiercy są uznawani za samoistnie poszkodowanych, jako następcy prawni spadkodawcy.

Kiedy?

Przed wystąpieniem ze skargą do Trybunału należy wykorzystać wszystkie dostępne w kraju środki odwoławcze przewidziane przez prawo - wyjątkiem jest bezczynność lub przewlekłość postępowania krajowego. W sprawach sądowych należy odwołać się do sądu drugiej instancji. W sprawach administracyjnych trzeba odwołać się do organu administracyjnego drugiej instancji, a następnie wystąpić ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Nie jest konieczne złożenie skargi do Trybunału Konstytucyjnego. Nie są wymagane starania o wznowienie postępowania, ani też szukanie pomocy u rzecznika praw obywatelskich. Skarżący, który wyczerpał określony środek odwoławczy, będący w sposób oczywisty skuteczny i wystarczający, nie musi już korzystać z innych dostępnych środków, jeśli nie rokują one szans powodzenia. W myśl przepisów - im wyższy organ toleruje naruszenie prawa, tym naruszenie jest poważniejsze.
Skargę należy złożyć nie później niż w ciągu sześciu miesięcy od podjęcia ostatecznej, prawomocnej decyzji w sprawie. Przekroczenie terminu powoduje odrzucenie skargi. Ze skargą może wystąpić jedynie osoba pokrzywdzona. Nie mogą być rozpatrywane skargi anonimowe, ani te, które już wcześniej rozpatrywano w Strasburgu lub te poddane innej międzynarodowej procedurze rozstrzygnięcia. Niespełnienie wymagań dotyczących treści skargi spowoduje odmowę jej zarejestrowania i rozpatrzenia.
Jeśli skargę wniosło kilka osób, a tylko jedna z nich wyczerpała uprzednio skuteczne środki krajowe, Trybunał może już badać całość skargi.

W jakim języku?

Od chwili zarejestrowania skargi wszystkie dokumenty, z wyjątkiem związanych z negocjacjami ugodowymi, muszą być publicznie dostępne, chyba, że prezes izby zadecyduje inaczej. Może on też uznać, że skarżący musi być reprezentowany przez adwokata (uprawnionego do praktyki w państwach konwencji) lub inną osobę mającą właściwe kwalifikacje. Na wniosek zainteresowanego lub z własnej inicjatywy prezes izby może przyznać taką pomoc, pod warunkiem, że jest ona konieczna do właściwego prowadzenia sprawy, a skarżący nie ma wystarczających środków na pokrycie całości lub części jej kosztów. Sytuację majątkową ocenia się na podstawie specjalnej deklaracji poświadczonej przez właściwe instytucje krajowe.
Oficjalnymi językami Trybunału jest angielski i francuski, do podjęcia decyzji o dopuszczeniu skargi skarżący może jednak posługiwać się językiem państwa, którego ona dotyczy.

Jak długo czekamy na wyrok?

Izba wydaje orzeczenie, w którym stwierdza, czy nastąpiło naruszenie konwencji i w jaki sposób, a także orzeka o ewentualnym zadośćuczynieniu oraz kosztach i wydatkach. Orzeczenia zapadają większością głosów. Publikowane są w obu oficjalnych językach Trybunału. Ostateczne rozpatrzenie skargi i wydanie wyroku zajmuje jednak niekiedy nawet do ośmiu lat.

Gdzie szukać w internecie?

Informacje dotyczące wnoszenia skarg oraz odpowiednie formularze są opublikowane:
- na stronie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - www.echr.coe.int (wchodzimy na literę ,,A’’, potem na ,,Application form’’ i wyszukujemy formularz w języku polskim)
- na stronie Rady Europy - www.coe.int
Wyroki Trybunału w sprawach polskich oraz omówienia innych wyroków ETPC publikowane są również na stronach Biura Informacji Rady Europy - www.coe.org.pl.
Na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości - www.ms.gov.pl - omówiono niektóre sprawy, od 1999 r. do końca 2005 r.

Skarga

Skargę składa się pod adresem kancelarii Trybunału w Strasburgu. Powinna zawierać m.in.: dane personalne skarżącego (imię i nazwisko, datę urodzenia, obywatelstwo, płeć, zajęcie i adres); dane przedstawiciela - jeśli występuje; nazwę państwa przeciwko któremu jest kierowana; krótkie przedstawienie faktów i zarzucanych naruszeń konwencji oraz wskazanie argumentów na ich poparcie; oświadczenie o spełnieniu warunków dopuszczalności skargi (wykorzystaniu krajowych środków prawnych oraz zachowaniu terminu sześciu miesięcy od podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie); wskazanie ewentualnego zadośćuczynienia; kopie właściwych dokumentów związanych z przedmiotem skargi.

W przypadku uznania skargi za zasadną

Trybunał może zasądzić na rzecz skarżącego od jego państwa (rządu):
- odszkodowanie
- zadośćuczynienie za krzywdy moralne
- zwrot kosztów poniesionych przez skarżącego

Przyczyny skreślenia skargi z listy:
- zawarcie ugody ze skarżącym przez władze zaskarżonego państwa
- wycofanie skargi
- brak odpowiedzi skarżącego na zaproszenie do odpowiedzi na opinie przedstawione w sprawie przez rząd RP
- upublicznienie przez skarżącego tajnej informacji dotyczącej postępowania

Ostatnie wyroki w sprawach przeciw Polsce:

10 stycznia br. strasburski Trybunał orzekł, że polskie władze naruszyły prawo do szybkiego sądzenia (art. 5, par. 3 europejskiej konwencji praw człowieka) - trzej skarżący zostali zatrzymani pod zarzutem popełnienia różnych przestępstw, ale postępowania sądowe wobec nich przeciągały się bez powodu - np. uniewinniony w II instancji mieszkaniec Dębicy przesiedział w areszcie ok. 1,5 roku.